آشنایی با مساجد جامع استان اصفهان در دوره سلجوقی

آشنایی با مساجد جامع استان اصفهان در دوره سلجوقی

قوم سلجوقی از تبار ترک ها بودند که به هدف دستیابی به سرزمین های حاصلخیز از ماوراء النهر به ایران کوچ کردند و طی مدت زمان کوتاهی توانستند بر ایران و بر آسیای صغیر چیره شوند. در اینجا به بررسی دو مسجد مهم این دوره در استان اصفهان می پردازیم. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد این آثار تاریخی بیشتر بدانیم.

برسیان: مسجد جامع

مسجد برسیان که به مسجد پارسیان هم معروف است از بناهای ارزشمند استان اصفهان محسوب می شود که در فاصله ۴۲ کیلومتری از شرق اصفهان واقع شده است. قدمت این بنا به زمان ملکشاه سلجوقی باز می گردد که در دوره های بعدی مرمت شد. معماری مسجد برسیان را با گنبد تاج الملک مسجد جامع اصفهان و مسجد جامعقزوین از حیث همزمانی ساخت مقایسه می کنند. بر اساس کتیبه گچ بری مسجد، محراب بی نظیر آن در سال ۴۹۸ هجری و مناره رزرو تور اصفهان آجری مسجد در سال ۴۹۱ هجری احداث گردیده.

محراب مسجد با گچ بری و آجرکاری برجسته حکاکی شده و کتیبه آن به خط کوفی است. عبارت روی کتیبه با جمله زیر حکاکی شده است: بسم الله الرحمن الرحیم. إنما يعمر مساجد الله من امن بالله و اليوم الأخر و أقام الصلوة و آئی الركوة ولم يخش إلا الله عن اؤلئك أن يكونوا من المهتدين. في شهر مبارک رمضان سنة ثمان و تسعین و اربعمائه .

کتیبه داخلی مسجد، در زیر گنبد آن قرار دارد و به خط کوفی و با آجر نگارش یافته که در برگیرنده سورة فتح است. مناره این مسجد با ۳۵ متر ارتفاع دارای تزیین آجری بر روی بدنه آن است. کلاهک مناره به صورت مجزا با آجر برجسته تزیین شده و کتیبه ای به خط کوفی و با آجر بر روی آن حک شده که شامل سال ساخت مناره است. این کتیبه حاوی آیه ۷۷ سوره حج است: و از گعوا و اسجدوا و اعبدوا ربكم و افعلو الخير لعلكم تفلحون. سنة احدی و تسعین و اربعمائه. آفر تور اصفهان

این مسجد در دوره صفویان مرمت و بخش هایی نیز به آن اضافه شد که از میان آن، مهم ترین مرمت مربوط به تزیینات کاشی کاری دیواره ها به صورت معرق کاری است.

کاشان: مسجد جامع

این مسجد از قدیمی ترین بناهای ساخته شده در شهر کاشان و در دوره اسلامی به حساب می آید. محل قرارگیری مسجد در نزدیکی بارو و حصار عصر سلجوقیان و در بخش شرقی بازار کاشان است. پژوهش هایی که در سال های اخیر انجام شده، مؤکد این نکته است که بنای اولیه مسجد در دوره خوارزمشاهیان احداث شده است. این مسجد در سال ۸۹۸ هجری در محدوده میدان سنگفرش شده ی کاشان و همزمان با حکومت قراقویونلوها، مرمت شد. قیمت تور اصفهان

همچنین ذکر این نکته ضروری است که تنها اثر بازمانده از مسجد که متعلق به دوره خوارزمشاهیان است، محراب آن است که در سال ۱۲۳ هجری ساخته شده که ساخت آن منسوب به حسن بن عربشاه است. این محراب زیبا و باشکوه در سال ۱۳۰۷ هجری از کشور ایران خارج شد و هم اکنون در موزه شهر برلین نگهداری می شود. مجموعه این مسجد به صورت اجتماعی از خانقاه، کاروانسرا، بیمارستان و مدرسه احداث شده بود. بازار اصلی شهر کاشان در بخش شمالی این مسجد واقع است.

معماری مسجد میدان به سبک آن دوره به شکل چهار ایوانی احداث شده است؛ همچنین سردر آن در سال ۱۲۴۳ هجری به دستور حاکم وقت تزیین شد. تزیینات این سردر شامل: گچ بری و مقرنس کاری است. کتیبه گچ بری این مسجد به خط رقاع برجسته نوشته شده و بر زمینه ای لاجوردی رنگ به صورت حکاکی در آمده است. این کتیبه از شاهکارهای هنری کتیبه نگاری مساجد ایران به شمار می رود.

هندسه شبستان مسجد به شکل مربع است که توسط فیل پوش ها به شکل منطقه انتقالی به هشت ضلعی و شانزده ضلعی تبدیل و به موجب آن گنبد بر فراز آن برپا شده است. تزئینات دیوارهای شبستان از کاشی های هفت رنگ است. در بخش جنوبی شبستان مسجد، محراب و منبر تزئین شده از کاشی قرار دارد که شامل کاشی های شش ضلعی به رنگ آبی روشن که به صورت یک نوار باریک از مثلث گرداگرد محراب می چرخند.

از زیبایی های بی نظیر مسجد، منبر آن محسوب می شود که به کاشی کاری معرق مزین شده است. کتیبه ای روی آن کار شده که به خط رقاع نوشته شده است:

" في ايام دولة السلطان الاعظم و الخاقان الافخم الاكرم غیاث الدنيا و الدين سلطان ابوسعید کورگان خلدالله ملکه و سلطانه" .

از خصوصیات ویژه این مسجد، سنگ نوشته های فراوانی است که بر روی دیوارهای ایوان میانی و جلو خان مسجد به جای مانده است. این سنگ نوشته ها متعلق به قرن هشتم تا سیزدهم هجری است و شامل احکام و فرامین دیوانی و قانون های اجتماعی است.

۲. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۹۲۲ هنجری مربوط به رعایت حال کشاورزان از شاه طهماسب.

۴. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۹۷۹ هجری مربوط به توسعه کشاورزی؛

۵. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۹۸۱ هجری مربوط به رفع ظلم و ستم؛

6. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۹۹۱ هجری مربوط به لغو دریافت دلالی؛

۷. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۱۰۰۲ هجری مربوط به حقوق تدفین اموات؛

۸. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۱۰۲۲ هجری مربوط به معافیت مالیات در ماه رمضان؛

۹. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۱۰۴۷ هجری مربوط به جلوگیری مواد خلاف قانون از طرف شاه صفی؛

۱۰. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۱۱۰۹ هجری مربوط به منع قماربازی و استعمال مواد مخدر؛

۱۱. فرمان به خط نستعلیق با تاریخ ۱۱۴۳ هجری مربوط به لزوم امحاء آثار بدعت.

از جمله هنرمندانی که در مسجد میدان کاشان، کتیبه نگاری مسجد را بر عهده داشتند، می توان از استاد خواجه حیدر کاشی تراش نام برد.

مسجد جامع میدان شهر کاشان، از نظر معماری حائز اهمیت فراوان است. بسیار مهم است تا این مسجد و مجموعه ساختمان های پیرامون آن مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد.